HET COMPLETE VERHAAL

door Akram Za'tari

De titel Het complete verhaal wordt in de media vaak gebruikt om de onthulling aan te kondigen van ongekende elementen in een bepaalde zaak, op basis van gedocumenteerd bewijsmateriaal. Het gebruik van het woord 'compleet' speelt in op de algemene overtuiging onder het grote publiek dat volledigheid staat voor echtheid, wars van elke vorm van manipulatie, en daarom een bepaalde waarheid aan het licht brengt. Het gebruik van zulke termen impliceert het volgende:

dat de zaak gesloten is, dat ze voorbij is;

dat de waarheid onthuld wordt op basis van de verzamelde bewijzen;

dat de krant in kwestie een neutraal, objectief medium is dat een verhaal brengt, zonder dat de berichtgeving zelf deel uitmaakt van het onthullen van dat verhaal.

Anderzijds zijn er handelingen, bijvoorbeeld het verzamelen, die geen zin lijken te hebben. Verzamelaars ontwikkelen vaak een passie voor bepaalde voorwerpen, zoals prentkaarten, postzegels, munten, enz. Eens alle elementen van een serie verzameld zijn, is die serie 'compleet' en wordt het moeilijk om er nog iets aan toe te voegen. Een serie van zes postzegels is compleet vanaf het ogenblik dat de verzamelaar ze alle zes verzameld heeft. Het verzamelproces streeft naar een vast aantal voorwerpen in elke serie. Verder heeft het verzamelen ook altijd een speculatief karakter. Postzegels, telefoonkaarten of munten die vandaag uitgegeven worden, zijn het verzamelen waard omdat er verwacht wordt dat ze in de toekomst in waarde zullen stijgen.

In Looking for a Missing Employee (Zoektocht naar een vermiste werknemer), stelt Rabih Mroué een schrift voor waarin hij zorgvuldig alles verzamelt wat in de lokale kranten verschijnt over de verdwijning van een overheidsfunctionaris. De zaak startte als een kort persbericht maar eindigt enkele maanden later als voorpaginanieuws in alle kranten, wanneer het lijk van de functionaris gevonden wordt. Rabihs oorspronkelijke motivatie zou beschouwd kunnen worden als een passie voor verzamelingen. Het is echter ook duidelijk de motivatie van een kunstenaar, geïnteresseerd in het gebruik van documenten uit de actualiteit, in zijn poging om te begrijpen hoe geruchten, openbare beschuldigingen, nationale, politieke conflicten en schandalen inwerken op de publieke sfeer zoals die gevormd wordt door de geschreven pers. In dit werk krijgt de actualiteit een tijdloos karakter, omdat ze ontdaan wordt van haar informatieve waarde ten voordele van haar culturele en politieke betekenis. Maar de act van Mroué is zich ervan bewust dat het enkel een poging is om een netwerk van patronen te tekenen, dat ergens nergens toe leidt. Zijn missie is de blik te richten op de macht en de vertakkingen ervan zoals die zich manifesteren in een kleine zaak, in casu de verdwijning van een functionaris. De artiest wordt een nieuwe historicus; zijn schrift bevat mysteries en onopgeloste patronen die hij niet kan ontcijferen met de beschikbare instrumenten en logica. Mroué doet erg denken aan Dr. Fakhoury, de protagonist van de Atlas groep, in zijn interesse om alles wat de publieke sfeer treft te verzamelen; hij bevriest als het ware informatie die pas in de toekomst ontcijferd zal kunnen worden - misschien wanneer de zaak niet langer actueel is. Daarom worden de krantenknipsels zorgvuldig geselecteerd, gedateerd en in een boek geplakt dat het complete verhaal vertelt van een geschiedenis vol hiaten.

AL HAYAT 29 Nov. 2003

Rabih Mroué maakt theater met de verdwijning als existentiële en politieke metafoor

Missing Employee: de fijne lijn tussen waarheid en leugen

[...] Alle ogen zijn op de scène gericht: daarop een lange tafel die vermoedelijk dienst doet als bureau; achter de tafel staat een stoel naar het publiek gericht; Maar het is een lege stoel die ook de hele voorstelling lang leeg zal blijven. Aan de achterste muur zijn drie grote schermen bevestigd: één van de schermen hangt centraal, vlak achter de stoel, met aan beide zijden ervan de twee andere schermen die iets hoger werden gemonteerd. Maar waar zijn de acteurs? Welke verrassing heeft Rabih Mroué, auteur, regisseur en vertolker van dit werk, nu weer voor ons in petto? Bij elke nieuwe creatie stelt hij ons voor de meest ongewone situaties, telkens weer op de onuitsprekelijke grens tussen het reële en het denkbeeldige. Waar is hij trouwens, Rabih Mroué? Zou hij ons buiten opwachten (knipoog naar zijn creatie Entrez Monsieur, Nous Vous Attendons Dehors, van 1998)?

Deze afwezigheid van het tastbare lichaam van de acteur die zich 'verbergt' en zijn aanwezigheid overlaat aan zijn beeld staat in een organische relatie tot het thema van het stuk. In zijn nieuwe creatie werkt Rabih Mroué rond de verdwijning in al haar poëtische en symbolische dimensies. Hierbij beschouwt hij een verdwijning als misschien wel de enige manier voor individuen die gevangen zitten in opgelegde religieuze, tribale, ouderlijke en regionale gemeenschappen om eindelijk vrij te zijn. De acteur vertelt in eigen naam hoe er een tijd was waarin hij de kleine opsporingsberichten uit kranten knipte en ze allemaal in een schrift kleefde (wat doet denken aan een soort van Kroniek van verdwijningen, zoals in de film van Elia Suleiman). Rabih Mroué beschouwt de verdwijning als één van de 'tekenen van de moderniteit'(!), een soort van ontsnapping, een vlucht doorheen de kleine scheurtjes die met de jaren optreden in de macht van de gemeenschappen. Wat hem interesseert, is de verdwijning als opgehangen bestaan, als de dood van een idee en niet van een lichaam; wanneer het individu bestaat en niet bestaat, leeft en ook weer niet (...), wanneer hij afwezig is maar wellicht zal terugkeren. Wat tot gevolg heeft dat alles wordt opgeschort, ook de tranen ...

De afwezigheid is hier dus een esthetische keuze, een politieke en existentiële metafoor, de toetssteen in het werk van Rabih Mroué. De afwezigheid of verdwijning van de acteur, de auteur, de tekst, de afwezigheid of verdwijning van de held, het personage, het onderwerp (moeten we er aan toevoegen: de afwezigheid van de Staat, van de wettelijke instellingen, van gerechtigheid en van logica? En toch heeft het werk van Rabih Mroué helemaal geen ideologische pretenties!), en ten slotte de afwezigheid of verdwijning van het 'toneelstuk' zelf waarvoor we eigenlijk zijn gekomen. Want het enige wat we te zien krijgen (zo lijkt het althans en schijn is hier de essentie van het werk), zijn zorgvuldig bijeengezochte krantenknipsels die in drie schriften werden gekleefd van drie verschillende kleuren en formaten. Drie schoolschriften die de acteur-verteller (die zijn eigen reële personage vertolkt) bewerkt, inkijkt, waaruit hij ook stukken voorleest, ze van commentaar voorziet, verklaart, bestudeert, samenvat en tracht het onverbiddelijke kluwen te ontwarren van een erg ingewikkeld, beklijvend, verontrustend, vreemd verhaal. Stapsgewijs wordt het verhaal opgehelderd terwijl het stuk wordt opgebouwd rond de verbeten inspanningen van de acteur om het raadsel op te lossen, om de geheimen te onthullen en het afwezige aanwezig te maken.

Rabih Mroué bewerkt het reële vanuit de volgende beschouwing: door het te laten wedijveren het denkbeeldige of fictieve wordt het reële een complex en samengesteld artistiek oeuvre. In zijn nieuwe creatie Missing Employee zet Mroué zijn artistieke zoektocht naar de zin van de voorstelling en van het theatrale verder, waarbij hij speelt met de uiterste grenzen om zo beter de functies te verkennen die ze vandaag, in dit tijdperk van het Internet en van de multimedia, kunnen hebben. En hij komt nog maar een keer tot het besluit dat het theater zoals we dat altijd hebben gekend en herkend niet meer mogelijk is; hij laat het dan ook afwijken van zijn gebruikelijke koers, gaat nieuwe middelen en technieken gebruiken, zwemt tegen de stroom in. [...] Rabih Mroué probeert ons duidelijk te maken dat het theater voortaan elders is.

Pierre Abi Saab