Lia Rodrigues

Na een opleiding klassiek ballet in São Paulo richt de in Brazilië geboren Lia Rodrigues in 1977 de Groupo Andança op. Tussen 1980 en 1982 verblijft zij in Frankrijk en wordt zij lid van de Compagnie Maguy Marin. Na haar terugkeer naar Brazilië vestigt zij zich in Rio de Janeiro, waar zij haar eigen gezelschap opricht: de

Lia Rodrigues Companhia de Danças

. Met haar choreografieën wint zij talloze prijzen in binnen- en buitenland.

Naast het regisseren en produceren van haar voorstellingen sticht Rodrigues in 1992 het jaarlijkse festival voor hedendaagse dans Panorama Rioarte de Dança, dat zij tot in 2005 zou leiden. Ze ontving de medaille van ‘Chevalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres’ van de Franse regering.

Als choreograaf is Rodrigues een militant in hart en nieren. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat het lichaam in haar kunst als een waar manifest verschijnt. Haar voorstellingen, die zich bewegen op het kruispunt tussen performance, beeldende kunst en dans, voeren het lichaam van het vertrouwde tot in het ongewone en eigenaardige.

Sinds haar oprichting in 1990 heeft de Lia Rodrigues Companhia de Danças reflectie en onderzoek bevorderd, ruimte voor ontmoeting en debat gecreëerd, mensen gesensibiliseerd voor de hedendaagse kunst, en vorming en informatieverzameling en -ontsluiting ondersteund.

Sinds enkele jaren leidt Rodrigues een innovatieve samenwerking tussen een professioneel hedendaags dansgezelschap en een sociale organisatie. In 2003 werd het gezelschap uitgenodigd om samen te werken met het CEASM – Centro de Estudos e Acoes Solidarias da Mare (Centrum voor Studies en Acties in Solidariteit Maré), een centrum waar sedert acht jaar sociaal-pedagogisch werk verricht wordt in Maré, een wijk in het hartje van Rio de Janeiro die uit 16 favelas bestaat, met een inwonersaantal van om en bij de 132.000.

Met zijn projecten wil het CEASM armoede en sociale uitsluiting in de wijk bestrijden. In Rio bevinden de favelas zich niet in de periferie, maar midden in de stad, waardoor heel verschillende sociale werelden voortdurend met elkaar in aanraking komen. Maar hoewel die werelden vlak naast elkaar leven is de kloof immens.

Het gezelschap organiseert daarom cursussen en workshops voor jongeren van de wijk in het ‘Casa de Cultura’ (Huis voor Cultuur), een grote hangar die het CEASM ter beschikking kreeg en tot cultureel centrum ombouwde. Sindsdien werden al drie van die jongeren uitgenodigd om mee te werken in het gezelschap, waar zij na een stageperiode opgenomen werden in het permanente kader.

In het kader van een uitbreiding van zijn activiteiten bracht het gezelschap in 2004 zijn dagelijkse activiteiten over naar Maré, waar het baanbrekende Casa de Cultura werd voorgesteld, een gastvrij centrum voor artistiek debat, ontmoeting en kennisuitwisseling. De ruimte voor professionele dans die zij daar heeft ingericht is er niet alleen voor haar eigen gezelschap, maar voor de hele gemeenschap.

Sinds augustus 2007 werd een nieuw partnership in het leven geroepen tussen het gezelschap, de vereniging REDES en het Observatoire des Favelas de Rio de Janeiro voor de bouw van een nieuwe werkruimte in een andere favela in Maré: de favela Nova Holanda.

In die nieuwe ruimte in Nova Holanda stelde het gezelschap in de herfst van 2008 de creatie, productie en presentatie van de Chantier Poétique en van Pororoca voor. Het gezelschap organiseert ook allerlei activiteiten om hechte banden te smeden tussen artistieke creatie en productie en vorming en educatie bij de bewoners van de favelas.

Pororoca

Creëren

De pororoca doet zich voor in Brazilië, daar waar de Amazone de zoute wateren van de Atlantische Oceaan nadert. Vóór haar en zover het oog reikt – een goede tweehonderd kilometer – strekt de rivier zich uit, waarna ze overvloeit in een weids wateroppervlak. Een ondiepe trechtermonding waarin ze zich sereen kan ontwikkelen en het meegevoerde slib kan achterlaten, evenals de takken en boomstronken die ze eerder heeft losgerukt en onvermoeibaar heeft vervoerd als levensechte drijvende tuinen. Haar melkachtige wateren overstromen de plek die ze al zo lang kent en liefkozen terloops de rij eilandjes in de monding. Eilanden zoals Marajo – het grootste – en Mexiana. Of Caviana dat, sta me toe, maar een brokstuk van het continent is. En haar delta tekent zich even majestueus af als die van de Nijl, de Donau, de Mississippi of de Ganges.

Maar de pororoca is aanwezig. Meestal onzichtbaar, behalve in de periode van de grote getijden tijdens de zomer. De pororoca - een andere naam voor de vloedgolf van de Amazone - vormt zich plotseling, in volle zee en bij hoogtij. Een reeks golven verspreidt zich en rimpelt het wateroppervlak verschillende keren en ongelijkmatig. Er tekenen zich twee afgebakende zones af: een vlakke zone – die van de rivier – en een turbulente tussenzone waar de stromingen van de rivier en de oceaan het tegen elkaar opnemen en elkaar met tussenpauzes omverwerpen. Tot een krachtige vloedgolf van vele meters hoog aan hoge snelheid stroomopwaarts trekt. De pororoca is luidruchtig en uniek en doet denken aan een ‘optocht van tienduizend paarden’. De golf maakt zoveel lawaai dat je haar eerst hoort en pas daarna ziet. Lia Rodrigues kent het brullen van de golf. Het is dan ook de pororoca die Lia's Chantier poétique beter dan wie of wat ook opnieuw in beweging zet...

Lia Rodrigues bevraagt onafgebroken het dagelijkse leven in Maré, een van de grootste favelas van Rio de Janeiro en een voedingsbodem voor haar choreografieën. Met Chantier poétique ontgint ze terrein, ordent, breekt af of bouwt weer op en herstelt wat er te herstellen valt. Kortom, ze legt er de basis voor een nieuwe creatie. Dag aan dag improviseert ze en creëert ze nieuwe overlevingsmogelijkheden in een Brazilië dat verscheurd wordt door geweld en sociale ongelijkheid. En ze begint telkens opnieuw, zonder enige zekerheid. Van aanpakken weten. Bouwen, antwoordt Lia Rodrigues vastberaden, weerstaan, delen, dansen. Maar hoe kan je samen creëren en bouwen, creëren om elk moment te ‘bestaan’, ontmoeting uitlokken, samen in een ruimte zijn? Hoe kan je overleven in de chaos, evenwicht vinden zonder stabiliteit? Chantier poétique krijgt langzaam vorm. De bewegingen en woorden zijn juist, zonder lyriek of versieringen, zoals men een steen legt. Eén na één, op braakliggend terrein, of net op die plekken waar je enkel ruïnes en puin vindt.

Na een oud boothuis te hebben omgevormd tot dansstudio wisselt Lia Rodrigues van plek – de favela Nova Holanda – en van werkruimte. De werking van het ‘Centro de Artes de Maré’ dat vorig jaar zijn deuren opende, is opgebouwd rond drie centrale assen: creatie, dansopleiding en verkoop. Tegelijkertijd vormt coördinatrice Lia Rodrigues een kleine gemeenschap, zoals je een gemeenschap vormt van individuen die niet tot een gemeenschap behoren: ze pakt de problemen – of zélfs de onmogelijkheid – van het samenzijn aan, in plaats van ze te vermijden. Het is de enige weg die kan leiden tot een werkelijk begrip van wat samenzijn betekent en van de manier waarop je dat samenzijn kan verwezenlijken.

Lia Rodrigues orkestreert lichaamshoudingen en variaties op intensiteit. Zo schrijft ze Pororoca, een muzikale partituur voor elf lichamen-instrumenten. Net zoals de vloedgolf van de Amazone overspoelt Pororoca radicaal het werkterrein dat ze met Chantier poétique creëerde. Ze beweegt de wateren die bijna tot stilstand waren gekomen wegens te gestructureerd, te georganiseerd. Ze spoelt weg, stuwt op, verspreidt, vervoert de rivierafzetting en injecteert zuurstof, waarmee ze vorm geeft aan een reeks nieuwe ontmoetingen.

Een andere kleine gemeenschap vormt zich en past zich aan de veranderingen aan. De groep duikt onder in de ervaring en gaat – al improviserend in de nieuwe rusteloze ruimte – aan de slag met het slib van Chantier poétique. Lichamen wriemelen over elkaar en treden met elkaar in contact. Wanneer ze geconfronteerd worden met de geluiden van de favela, luisteren de dansers vanuit hun persoonlijke leefwereld en geschiedenis naar hun emoties. Ze doorkruisen verschillende gemoedstoestanden, leren rust te vinden in instabiliteit en schrijven elk een eigen partituur die volledig gericht is op het creëren van de nieuwe ontmoetingsruimte. In leven blijven. Pororoca ontstaat in stilte vanuit de doorkliefde lichamen die geconfronteerd worden met gelijkheid en verschil en die doordrongen zijn van de ontmoeting met een ander lichaam. Pororoca benoemt verschillende manieren van samenzijn en stelt tegelijk een nieuw terrein samen dat ingeschreven staat in een voortdurende beweging van identiteiten. Pororoca samen ontdekken, dat is wat ons, toeschouwers, te doen staat.

November 2009.