De volgende teksten vormen een veelvoud aan stemmen en standpunten die verwijzen naar Frontera / Border, een textuur die de complexe constellaties van het theatrale en het politieke in onze samenleving benadrukt en het samengaan van het esthetische en het ethische in een performatieve wereld. De teksten zullen gebundeld worden in een publicatie genaamd Endangered Human Movements Vol. 4. Danza y Frontera, die in het najaar van 2021 verschijnt.

1. De geopolitiek van het Lichaam in de Choreografie

Lichamelijke grenzen en Grenslichamelijkheden         

Tras, tras, tras… traca, traca, tras, tras.
Traca, traca, tras, tras.
Tras, tras.          
Zo begint de dans…         
Rodrigo de la Torre       

De eerste keer dat ik hoorde over de groep M20 was in 2010 toen ik sociale netwerken doornam. Eerst leek het op een mediafenomeen dat YouTube en Facebook trachtte in te palmen met het krijgshaftige, acrobatische en tot op zekere hoogte erotische karakter dat uitging van hun lichamen. De vitaliteit, het gutsend masculiene en de sidderende energie van zijn drums nodigden mij meteen uit tot beweging en de belofte op een dag naast Rigo te dansen. […] Het gevoel van verstandhouding, kameraadschap en broederschap maken van dans een ruimte voor het opwekken en eerlijk uitwisselen van affectie tussen mensen; waar het lichaam een reeks spitsvondigheden gebruikt zoals woordspelingen met dubbele betekenissen, voetbalmatchen of uitdrukkingen van aanmoediging om na uren te blijven dansen. Hierbij komt een zorgende houding op de eerste plaats, wat contrasteert met het ruige uiterlijk van de leden.  

Identiteitspolitiek     

In mijn praktijk als performer en choreograaf heb ik altijd manieren gezocht om de territoria van mijn eigen lichaam te verruimen en om de historische, culturele en epistemologische grenzen die door het moderne denken zijn uitgerold en opgelegd in vraag te stellen – samen met de moderne noties over identiteit en lichamen.      Het koloniale moderne project van de identiteit steunt op een reeks praktijken gericht op het maken van het ik via de discipline, territorialisering en verbetering van de know-how van het lichaam. Als je deze redenering volgt, zijn we wat we maken en wat we weten hoe te maken met het lichaam; ofwel zijn we boeren of dansers terwijl we onze lichamen in die zin vormgeven en trainen, maar we zijn niets dat niet in het lichaam is ingeprent als een ervaring. Met het bovenstaande stel ik dat de moderne notie van identiteit voornamelijk is opgebouwd vanuit het idee van zijn als de enige manier om ons uit te drukken in de wereld, waarbij we de ervaring van in andere lichamen te zijn achter ons laten, en van daaruit meerdere stadia van onze subjectiviteit in werking zetten.

Vanuit mijn eigen ervaring, als kunstenaar van inheemse origine, queer, hoofdzakelijk geschoold in de danstaal van de folkloristische Mexicaanse dans en voortdurend puttend uit ancestrale dansen naast andere bewegingstechnieken, durf ik te stellen dat alle grenzen die kennelijk geschetst zijn tussen onze lichamelijke territoria en identiteiten potentieel verlegbaar en betwistbaar zijn wanneer we ver van onszelf zijn.

Geo-Choreopoliek

[…] Als performer denk ik dat het belangrijk is te benadrukken dat de lichamelijkheid van de Matlachines dans ons voorstelt een grenszone te bewonen die van meet af aan de binaire relatie van dominantie / onderwerping die door koloniaal denken opgelegd werd in vraag stelt. In tegenstelling tot de gebruikelijke interpretatie van de houdingen die voorkomen in verscheidene inheemse dansen, waar het lichaam op het eerste gezicht samengetrokken en gebogen kan lijken – een beeld dat het discours belichaamd in de pose van de conquistador zou aanvullen –, zit er heel wat energie en spanning in het lichaam vervat die vooral naar binnen toe verdeeld worden, vergelijkbaar met een gevoel van moed dat door de spieren van het abdomen en het bekken stroomt en dat voortdurend vrijkomt dankzij het stampend dansen en het uitbundige geluid van de ratel.

• Uittreksel uit een tekst van Juan Carlos Palma

2. Stralen van de Donkere Zon. Danza y Frontera: Culturele Representatie en Performatief Verzet

Matlachines: danza de moros y cristianos     

Als “culturele souvenir” van de Conquistadoren verspreidde de trope Danza de moros y cristianos zich in het brutaal onderdrukte Mexicaanse rijk onder Karel V. Het Habsburgse collectieve trauma te wijten aan de islamistische “Moren” wordt weerspiegeld in deze parodistische Danza de moros y cristianos – een gechoreografeerd stuk waarbij Christenen vechten tegen Arabieren. Het grote performatieve format van de fiesta Danza de moros y cristianos en zijn kleinere versie, danza, dat de Reconquista in Europa uitbeeldt, worden naar de Nieuwe Wereld gebracht als veelbelovende interdisciplinaire (re-enactment) modellen om plaatselijke “heidenen” te onderwerpen en hun bekering te bespoedigen.         

De functie van deze dansen is gebaseerd op: 1. de legitimatie van kerstening via een zogezegd billijke strijd, 2. militaire oefening en 3. het tonen van technologische superioriteit door de kolonisatoren. Eerst en vooral zou ik willen spreken over de specifieke vormgeving van de Danza de los matlachines in de grensstreek van Noord-Mexico (1), die resoneert in Rodrigo de la Torre’s hedendaags choreografisch werk.

De oorspronkelijke cast van de Matlachines bestaat uit de Monarca (Moctezuma), de Malinche (vertaler en de Indiaanse minnares van Hernán Cortés, vaak geherinterpreteerd als de vrouw / dochter van Moctezuma), de Abuelo (voorouder), de stier (stelt Cortés en Europa voor) en 10 tot 14 danzantes. Deze performers worden opgesteld in twee rivaliserende groepen (inheemse ‘heidenen’ en katholieke Christenen), die kostuums dragen gemaakt uit een veelvoud van kleurrijke linten en hoofddeksels, een kalebasratel en een drietandige houten scepter (palma). In een laatste gevecht met de stier triomfeert “Goed” over “Kwaad” en op het eind bekeren Moctezuma en de inheemse mensen zich tot het katholicisme. De Matlachines is de danza de conquista, en wordt nog steeds opgevoerd door de Spaanse en de inheemse gemeenschap bij festiviteiten. Waarom?

De populaire inheemse versie eigent zich de Matlachines toe en voegt er een specifieke versie van de mythe aan toe: hier herrijst Moctezuma met zijn metgezellen en messianistische spookkrijgers, en met Malinche – geherinterpreteerd als zijn gade – bevrijden ze de Amerika’s in een toekomstige herverovering uit de ketens van de koloniserende machten.

• Uittreksel uit de tekst van Nicole Haitzinger die zal worden gepubliceerd in EHM.Vol.4 Danza y Frontera

3. Dekoloniale aesthese, de grens en mannelijkheid

De vraag die Danza y Frontera opwerpt is hoe deze mannelijkheid tot stand komt aan de grens onder een rauw paralegaal kapitalistisch systeem. Omdat drugskartels niet zomaar een uitwas zijn van sociale processen, maar een actief deel van het kapitalistisch systeem vormen. We zou-den kunnen zeggen dat ze iets extreems zijn, dat ze staan voor op de spits gedreven kapitalisme; met name volgens het neoliberale dictum: kapitalisme zonder regulering. De drugsbusiness is vergelijkbaar met de olieindustrie op het vlak van geld en financiën.

Hoe is het om onder deze omstandigheden onderworpen te worden aan de machine-achtige werking van het kapitaal, hoe is het wanneer je die machine wordt? Welke ruimte heb je? Hoe geraak je er weg? […]

In het dansen aan de grens zien we een krachtig verzet tegen deze toestand van onderdrukking, van onderworpen te worden aan geweld. De dansen aan de grens vormen een krachtig antwoord op deze omstandigheden. Ze vertolken en verwerpen een spanning die voortkomt uit de orde opgelegd door het para-legale kapitalistische / patriarchale systeem. Ze tonen een antwoord dat in bepaalde opzichten dekoloniaal is en in andere niet. Het is dans die reikt naar het lichaam onder de belichaming van het kapitaal.

• Uittreksel uit de tekst van Rolando Vazquez

4. Het oproepen van een toekomstige ancestrale dans

Inheemse wortels, narcopoëzie en mestizaje in de dans van de grensgebieden (Over het vierde deel van de Endangered Human Movements research)

Van Matamoros naar Fort Europa: Het Heropeisen van Aanwezigheid     

In Danza y Frontera wordt via het samengaan van inheemse en Westerse dansconcepten ook verwezen naar een hercontextualisering van de Danza de Matamoros. Opgevoerd in relatie tot de migratiebewegingen van geracialiseerde volkeren naar het zogenaamde geglobaliseerde Noorden, werd de voormalige Veroveringsdans waarin inheemse functies historisch geassimileerd en vermomd overleefden in de nieuwe opgelegde orde de dans van de jeugd die in de precaire en gemarginaliseerde context van een workingclass leeft aan de grens tussen Mexico en de VS.

Via een samenwerking met de dansers van Matamoros wordt Danza y Frontera in zijn versies voor het theater, het museum en de versie in opdracht van het Kunstenfestivaldesarts genaamd Frontera / Border, A living Monument een dans en een manifest over mensen die durven grenzen over te steken om aan bepaalde levensomstandigheden te ontsnappen of er andere te zoeken om in te bestaan. De ontwortelde dans wordt de dans van een nieuw territorium dat wordt opgeëist door de dansende lichamen van grensonderdanen; de exclusieve territoria van Fort Europa.

• Uittreksel uit een tekst van Amanda Piña

(1) Zie: Max Harris, “The Return of Moctezuma: Oaxaca’s ‘Danza de la pluma’ and New Mexico’s ‘Danza de los matachines’”, TDR (1988-), Vol. 41, nr. 1, (lente 1997), p. 106-134; en Max Harris, “The Arrival of the Europeans: Folk Dramatizations of Conquest and Conversion in New Mexico”, Comparative Drama, Vol. 28, nr. 1 (lente 1994), p. 141-165.