De koloniale blik bedwelmen

Nota over vormen van fractale queering in EXÓTICA

EXÓTICA presenteert zichzelf als een rituele invocatie, bedacht als een sessie en een viering van voorouderlijke relationele werelden. Door het opnieuw verschijnen van vier verschillende glamoureuse maar onteigende kunstenaars die actief waren in de jaren ‘20 op Europese podia, wordt de gangbare opvatting over dans als een formele compositie van beweging, altijd klaar om vertaald te worden naar een esthetisch object van afstandelijke observatie, diepgaand doorbroken.         

De glijdende terugkeer van Nyota Inyoka, François Benga, Leyla Bederkhan en La Sarabia, ontvouwt zich in de gebrokenheid, door wat Amanda Piña een praktijk van composession noemt, de  herwerking van de idee van compositie, versmolten met de notie van bezit. (1) Composession maakt een diepe relationele ervaring mogelijk die verder gaat dan de hedendaagse scheidingen tussen tijd en ruimte, subject en object. Door deze somatische benadering laten de dansers, Ángela Muñoz Martínez, Kabangu Bakambay André, iSaAc Espinoza Hidrobo, Venuri Perera en Amanda Piña zelf, toe dat verschillende dansen belichaamd worden, in inhoud en vorm. Ze hosten en absorberen verschillende energetische kwaliteiten en zijnstoestanden van de opgeroepen kunstenaars, door interpellatie, mimesis en reproductie van houdingen, uitdrukkingen en bewustzijnstoestanden. (2) 

ls en lichamelijk antwoord op vormen van onteigening, is EXÓTICA is niet langer een performance of een re-enactment voor een publiek dat kijkt en applaudisseert, maar een praktijk van wording doorheen een dans met het publiek, dat hun zintuigen toelaat om op hun beurt te worden bezeten en zich opnieuw samen te stellen door middel van geïnduceerde visies. Door oprecht ruimte te maken en te zorgen voor zij die hen voorgingen, verwerven de dansers op het podium de kwaliteiten van de uitgenodigde dansers, hun agency, hun lenige en soepele bewegingen, hun slanke dansen, om geleidelijk de dansers te worden die uitgenodigd en binnengeroepen zijn als lang verwachte gasten. Het opnieuw oproepen van voorouderlijke bewegingsvormen komt dan neer op dansen met gedeeltelijk verbonden werelden, de verschillende gedeeltelijk verbonden werelden die ons zijn voorgegaan. (3)         

Nyota Inyoka (1896-1971), geboren uit een gemengd Frans-Aziatisch huwelijk, ontwikkelde een praktijk als danseres en choreografe. Ze werkte zich uit de cabaretten en de koloniale tentoonstellingen in Parijs en Broadway in New York, om haar eigen gezelschap “Ballet Hindou” op te richten en danste in verschillende internationale musea, wereldtentoonstellingen en biennales. François (Féral) Benga (1906-1957) is geboren in Dakar en ontgroeide snel de rollen die hem door de conventies van de music hall en de revuetheaters in Parijs werden toegewezen. Hij werkte onder andere samen met Josephine Baker en vestigde zich als danser en choreograaf in de surrealistische beweging en in de Harlem Renaissance. Leyla Bederkhan (1903-1986) werd geboren in Kurdistan en groeide op in Cairo waar ze in contact kwam met dans in de harem en in het operahuis. Ze leefde tussen München en Wenen en studeerde dans en ballet. Ze ontwikkelde een praktijk die haar toeliet om op tour te gaan in Europa en in de Verenigde Staten, waarna ze haar eigen dansschool oprichtte in de buitenwijken van Parijs. La Sarabia (1894-1970) tenslotte, was een familielid van Piña’s vader. Ze vertrok vroeg naar Parijs om dans te studeren en kwam nooit terug naar Mexico maar bedacht een folkloristische dans die deels Braziliaans en deels Spaans was en deels uit haar eigen dansinspiratie ontstond.

In de voormalige pracht en praal van de art deco-zaal van het Théâtre Royal des Galeries in Brussel, verhouden Amanda Piña en haar mede-kunstenaars met wie zij samenwerkt zich, net als hun voorouders, tot vroegere vormen en formats van live-entertainment die opkwamen in de laat 19e, begin 20e eeuw om een al bij al nieuw voorstel te doen, op zoek naar verzet in hun ceremoniële reproductie. Vaak geassocieerd met de Parijse cabaret traditie, toonden de formats van vaudeville en revue een divers scala aan individuele acts, soms losjes thematisch geïntegreerd, waarbij verschillende genres en stijlen met elkaar vermengd worden.

Haar voorstel is anders, wanneer de dansers op scène hun spirituele voorouders oproepen en uitnodigen, vergeten en onzichtbaar gemaakte kunstenaars in de Europese canon, niet om hun erfenis te herstellen in de canon maar om deze te vernietigen. Ze willen opnieuw verschijnen en herinnerd worden, het geweld van uitwissing ongedaan maken. Samen meet hen die voor hen kwamen, weigeren de dansers op het podium om gereduceerd te worden tot een enkelvoudig wezen en keren het vaudevillespektakel om, tegen zichzelf. De opgeroepen kunstenaars werkten zelf ook met vormen van rituele evocaties, ancestrale ritmes en manieren om de wereld anders te begrijpen, te gewaarworden en te voelen. Deze beweging van omkering kan worden geïnterpreteerd als een vorm van fractale queering, als een oproeping binnen een oproeping, een hosting binnen een hosting, een vaudeville binnen een vaudeville, een compossession binnen een compossession, die zichzelf reproduceert in een gelijktijdigheid van delen en gehelen, similariteit en verschil, totdat het breekt. Ontstaan uit de relaties van gedeeltelijk verbonden werelden uit heden en verleden, worden de eenheden van vroegere en huidige dansers onderbroken, zodat ze opnieuw kunnen verschijnen als intra-gerelateerd, waardoor vertrouwde en gemeenschappelijke lichamen kunnen binnenkomen, in een eindeloze caleidoscopische permutatie. (4)      

Exotisme zit in het oog van de toeschouwer, in de koloniale blik, die verschil altijd in een object van waren-fetisjisme verandert. Door te ontsnappen aan de kwaadwillige binariteit tussen tentoonstellen en tentoongesteld worden, bedwelmt de voorgestelde oproep en buigt daar zo de blik van het publiek mee af. De visies die door het proces worden verkregen, hebben de kracht om alteriteit en haar logica van representatie te doorbreken, om uiteindelijk de ongemarkeerde mannelijke, soevereine koloniale blik van overal en nergens te vernederigen, waardoor gemeenschappelijke vormen op de voorgrond kunnen treden. Het bedwelmen van de eengemaakte kunstwereld en haar institutionele ruimtes maakt niet alleen de uitdrijving mogelijk van de koloniale exotische blik van het publiek dat transformeert in een congregerend geheel met overlappende voorouders, maar schaft ook de canon af en brengt de droom in zicht van een kunstwereld waarin vele kunstwerelden passen.           

• Joachim Ben Yakoub
• April 2023
• Joachim H. Ben Yakoub is schrijver / onderzoeker en docent op de grens van verschillende kunstinstellingen en scholen tussen Tunis, Brussel en daarbuiten. Hij vindt schuilplaats in ‘The Kitchen’, een gedeelde plek in het centrum van de hoofdstad waar mensen samenkomen, koken en roddelen, waar ze radio maken, herdrukken en studeren.

(1) Amanda Piña, “Ideas for a practice of ‘Compossession’”. In Amanda Piña, Angela Vadori en Christina Gillinger-Correa Vivar (eds.). Endangered Human Movements Vol. 3 – The School of the Jaguar, Wien, p. 283-295, 2019.

(2) Amanda Piña, “Hosting the Re-appearance of Nyota Inyoka. An Anatomy of the White Gaze.” In Sandra Chatterjee, Franz Anton Cramer, Christina Gillinger-Correa Vivar, Nicole Haitzinger, en Amanda Piña (eds.), Contemporary Reflections on Nyota Inyoka, 2021.

(3) Om meer te weten te komen over de idee van prioriteit al seen beweging naar het reële, zie Rolando Vázquez, Vistas of modernity: Decolonial aesthesis and the end of the contemporary, Mondriaan Fund Essay 014, 2020.

(4) Om meer te lezen over fractalen al seen wiskundig beeld voor partiele verbindingen, zie Marisol De la Cadena, Earth beings: Ecologies of practice across Andean worlds, Duke University Press, 2015.