La vertigineuse histoire d’Orthosia

Zoals vaak het geval is met jullie projecten, ontstond La vertigineuse histoire d’Orthosia uit ontmoetingen tijdens eerdere research. Hoe raakten jullie geïnteresseerd in Nahr el Bared?
Ons werk verkent verhalen en constructies van de verbeelding, vooral wanneer de geschiedenis problematisch en complex is. Door andere invalshoeken te kiezen en disciplines te kruisen leerden we telkens op een andere manier kijken. Zo ontmoetten we bijvoorbeeld de archeoloog Hadi Choueiri op een bouwwerf tegenover ons huis in Beiroet. Onze respectieve praktijken verrijkten elkaar. Hadi werd toen gevraagd om in Nahr el Bared te komen werken aan een archeologische opgraving. Zo ontdekten we dit ongelooflijke verhaal en volgden we alle duizelingwekkende wendingen. Er is veel ruimte voor ontmoetingen, toeval en samenwerking in wat we doen.

Jullie werk kan gezien worden als een onderzoek naar de uitdagingen rondom het tonen van onzichtbaar geworden geschiedenissen. Deze voorstelling vertelt het verhaal van de ontdekking van de overblijfselen van de stad Orthosia midden in een vluchtelingenkamp, in de ruïnes van de oorlog, en de collectieve beslissingen die zullen worden genomen. Wat laat La vertigineuse histoire d’Orthosia zien? Wat hebben jullie geleerd van dit project over het tonen?
Het fysiek maken van wat men niet meer kan zien of niet meer weet hoe het te bekijken, het een vorm geven, een bepaalde denkbeeldige wereld tot leven brengen heeft altijd centraal gestaan in onze praktijk, net als het verlangen representaties te creëren die dichter bij ons staan, die op ons lijken.

In La vertigineuse histoire d’Orthosia komt 1500 jaar later een destijds door een tsunami bedolven, bewaard gebleven stad tevoorschijn onder een Palestijns vluchtelingenkamp. Dit verhaal roept vragen op over onze relatie met de voorbije en de huidige vormen van temporaliteit, de geopolitieke waanzin van de regio, sporen, overdracht, restitutie en erfgoed, maar ook de voortdurende cycli van rampen en regeneratie. Ons doel is altijd geweest om de complexiteit te tonen van realiteiten waarbij de voorwaarden voor zichtbaarheid niet aanwezig waren. Je hebt immers een context nodig die waarneming mogelijk maakt, het is een openbaring in fotografische zin, een proces dat het verhaal laat verschijnen.

Jullie artistieke werk wordt gevoed door theoretische reflecties, in het bijzonder jullie dialoog met verschillende filosofen, waaronder de wetenschapsfilosoof en antropoloog Bruno Latour. Hoe heeft zijn onderzoek jullie werk geïnspireerd?
Ons nieuwste project, Unconformities [Discordanties], gaat over wat we achterlaten, de sedimenten in de ondergrond, maar ook over archeologie en geologie. Discordantie verwijst naar de gedwongen en onverwachte ontmoeting van twee verschillende geologische eenheden na een natuurramp, soms resulterend in regeneratie. Het is een breuk in de tijd, een hiaat. In film zouden we spreken van een foute overgang tussen twee scènes of van een ellips. In een context van breuken en catastrofes zijn de acties noch lineair noch chronologisch. Unconformities wil het verhaal dat onder onze voeten ligt op een poëtische manier vertellen, door middel van materiaal dat deze breuken in de tijd oproept, maar ook de blijvende impact van menselijke acties op onze planeet. Dit weerspiegelt de transformaties van onze werelden, die centraal staan in het denken van Bruno Latour.

De laatste keer dat we samenwerkten was voor de Biënnale van Taipei, die hij samen met Martin Guinard cureerde, en waar we allebei geïnteresseerd waren in de kritische zone, dat dun, fragiel laagje dat de notie van territorium herdefinieert en terugkeert naar die van grond. Dit resoneerde met de ontdekking van de begraven stad Orthosia, waardoor Under The Cold River Bed ontstond, een sculptuur gemaakt van een afdruk van het kamp en die een dun membraan laat zien tussen verschillende tijdperken, verschillende territoria. In deze tragische tijden zorgde Bruno voor enthousiasme en vechtlust, zelfs wanneer je het hebt over rampen. Hij sprak over een spannende catastrofe. In zekere zin is dat ook wat ons te wachten staat.

Jullie werk is zowel aanwezig op het terrein van de hedendaagse kunst als op dat van de film. Is dit jullie eerste voorstelling voor het theater? Wat voegen podiumkunsten en het terrein van de voorstellingen toe aan jullie werk?
We hebben al eerder, op uitnodiging van Okwui Enwezor, een dagelijkse performance rond het boek Latent Images voorgesteld tijdens de 177 dagen van de Biënnale van Venetië (2015), die ook aanleiding gaf tot een kunstinstallatie.

Er zit altijd iets performatiefs in ons werk. Wanneer we bijvoorbeeld met acteurs werken, geven we hen het script niet. In onze films en in ons werk roepen we het onverwachte op, de verrassing, de ontmoeting... Er is zelfs een onderhandeling met de realiteit, zoals wanneer we de mogelijkheid van fictie na een oorlog in vraag stellen in onze film Je veux voir, via de ervaring die we delen met Catherine Deneuve en Rabih Mroué; of wanneer we het hebben over een volledig vergeten Libanees ruimteproject, de ‘Libanese Rocket Society’, dat we reactiveren door decennia later een raket door de straten van Beiroet te vervoeren. Wat het medium ook is, er is altijd een performatief experiment dat het project transformeert. Het heeft ook te maken met onze interesse in de overdracht van het vluchtige, de behoefte aan een zekere fragiliteit, het loslaten van vormen van controle en macht. Het is een politieke stellingname die, voor ons, probeert te ontsnappen aan definities en categoriseringen. We verkennen graag nieuwe vormen en nieuwe avonturen. In dit geval is het alsof het theater een soort werkplaats is waarin we ons onderzoek delen. Vervolgens wordt het podium in een omgekeerde beweging de tentoonstellingsruimte.

Door middel van een performance zijn we geïnteresseerd in belichaming, in het proberen te ‘tonen’, aanwezig te maken wat we niet zien of de verhalen die geheim worden gehouden, in de hoop dat er iets gebeurt en dat we het gevoel krijgen dat we een artistiek territorium kunnen delen, zelfs voor een kort moment.

• Interview door Grégory Castéra in april 2024

Grégory Castéra is curator, onderzoeker en consultant gespecialiseerd in de ontwikkeling van toekomstige kunstorganisaties. Momenteel werkt hij samen met KANAL-Centre Pompidou, de Jan van Eyck Academie, de stichting Gulbenkian, Kerenidis Pepe en het Afield netwerk, waarvan hij medeoprichter is.