Multiple bad things: performance, weerstand en zorg

Terwijl ik dit schrijf, probeert de Australische minister van Immigratie, Burgerschap en Multiculturele Zaken een nieuwe wetgeving door het parlement te jagen die hem extra bevoegdheden geeft om landen te bestraffen die mensen weigeren die Australië probeert uit te zetten (voornamelijk vluchtelingen en asielzoekers). Met deze bevoegdheden kan Australië ook mensen in immigratiedetentie opsluiten als ze niet meewerken aan hun deportatie. Tegelijkertijd onderhandelt het land over de uitkomst van het gefaalde referendum in oktober 2023 dat Aboriginals en Torres Strait Islanders een ‘stem’ in het parlement moest geven. Hiermee wilde men de inheemse bevolking inspraak geven in beleids- en juridische beslissingen die hen aanbelangen. Dit werd gezien als een cruciale stap in de verzoening van een natie die verdeeld is door racisme en door de erfenis van een wreed koloniaal verleden. Het referendum draaide uit op een ‘nee-stem’ en heeft diepe wonden geslagen bij de inheemse bevolking en andere voorstanders. Het heeft het land gebroken achtergelaten en ervoor gezorgd dat de verdeeldheid die voordien reeds voelbaar was, nu volop zichtbaar is en zich heeft verankerd op politiek, sociaal en cultureel vlak. Het is slechts een deel van het bredere plaatje, maar we moeten deze zaken vermelden omdat ze enkele van de ‘bad things’ vormen die deel uitmaken van de context waarin Back to Back Theatre opereert. Als we over dit scenario nadenken door uit te zoomen naar de bredere situatie op wereldvlak, ziet het er inderdaad slecht uit. Van Oekraïne en de genocide in Palestina tot de opkomst van het populisme en het bankroet van de democratie, om nog maar te zwijgen over het AI-spook en de dreiging van een wereldwijde klimaatramp: we zijn getuige van ‘multiple bad things’. Op zo’n momenten kan het leven overweldigend zijn, voelen veel mensen zich zowel verantwoordelijk als wanhopig en weet men niet meer wat te doen, hoe goed te doen en hoe zorg te dragen. Maar we moeten het proberen. We moeten blijven doorgaan. Er is gewoon geen alternatief. In deze tijden van wereldwijde en lokale onrust, dreiging en ‘bad things’, richten we ons naar de kunst voor hulp. Soms biedt kunst een plek om te ontsnappen, zorgt ze voor nieuwe denkwijzen of biedt ze ons de mogelijkheid om de dingen rondom ons anders te beleven of er anders op te reageren.
Op andere momenten daagt kunst ons uit om actie te ondernemen en zaken te veranderen of om gebeurtenissen, ervaringen of ideeën anders te gaan bekijken. Zoals theaterwetenschapper en criticus Hans-Thies Lehmann opmerkt: ‘het is de taak van kunst om onze zintuigen aan te scherpen voor de uitzondering, om de uitzondering te cultiveren.’ Dat is precies wat Back to Back doet. Hun performances laten ons verward of onzeker achter, maar na verloop van tijd begrijpen we dat ze onze zintuigen hebben aangescherpt, ons deden nadenken over wat belangrijk is en ons lieten reflecteren over wat we anders kunnen doen en hoe. Ze nodigen ons uit om op een subtiele –of minder subtiele– manier te onderzoeken wie we zijn en hoe we ons verhouden tot anderen en de wereld rondom ons. Ze doen ons nadenken over hoe we zorg kunnen dragen voor de kleine en grote dingen in deze onzekere tijden. Het Back to Back ensemble is nooit teruggedeinsd voor ‘bad things’. Ze kennen de wereld waarin we leven door en door. Maar, zoals de regisseurs opmerken, het is ook een wereld die hen vaak uitsluit. Eerdere performances als Food Court tonen aan dat net dit het ensemble wapent met een sterke visie. Ze zijn scherpe waarnemers van de maatschappij, van politiek en cultuur, van de micro- en macroprocessen en ervaringen die elke dag plaatsvinden. Ze hebben de inzichten en gebruiken deze kennis om hun praktijk te voeden. Elke performance is vakkundig samengesteld uit het ruwe materiaal dat ons omringt. Nieuwsitems, ervaringen uit het dagelijks leven, intieme interacties, momenten van vreugde, pijn, plezier en absurditeit. Dit ruwe materiaal wordt verwerkt in het creatie- en repetitieproces. Elke opvoering begint met een zaadje, een idee of een provocatie, en groeit van daaruit verder. In een intens proces van creatie en samenwerking ontstaat en ontwikkelt zich de uiteindelijke focus van het werk. Het resultaat is soms eenvoudig, soms complex gelaagd, het is ook vaak grappig en confronterend. Het ensemble richt zich telkens opnieuw naar de maatschappij en gaat op zoek naar diverse perspectieven, stemmen en verhalen. Op die manier maken ze meerdere kleine barsten in het bastion van exclusie, onderdrukking en macht, iedere voorstelling opnieuw. Door middel van hun werk roepen ze op tot andere vormen van zijn; generatieve, productieve en collaboratieve vormen. Ze nodigen ons uit om anders te kijken naar en anders te reflecteren over hoe om te gaan met en hoe te reageren op ‘multiple bad things’. En ook: ze tonen niet alleen deze verhalen en bedenkingen maar nodigen ons uit –of dagen ons zelfs uit – om als toeschouwer in het werk te stappen en te reflecteren over onze plicht om de status quo –hoe beladen ook – te erkennen en vervolgens ‘nieuwe manieren van zijn’ (aantekeningen van de regisseurs) te verbeelden.

• Helena Grehan

Helena Grehan is Vice Chancellor’s Professorial Research Fellow aan de Western Australian Academy of Performing Arts, Edith Cowan University.

Onveiligheid en aanvalshoek

Het geheugen faalt. Details glippen door de mazen van het net. Het enige dat we overhouden is wat we voelen. De littekens zou je kunnen zeggen. En onder de littekens voelen we ofwel niets of, vaker nog, ervaren we een verhoogde sensitiviteit. Wat wil zeggen dat het geheugen niet echt faalt. Soms zouden we willen dat het beter faalt. Ik wil je een verhaal vertellen. Een verhaal in de vorm van een herinnering. Je zit in de middelbare school en bent met de bus onderweg naar iets wat leerzaam zou moeten zijn. Twee jongens aan weerszijden van het gangpad vallen je om de beurt lastig over je uiterlijk. Wrede, elliptische bewegingen die jou van streek maken, vervolgens wegdraaien en nadien weer terugkeren. Waar voeren ze je heen? Nee, ik heb je nog niet verteld wat ze zeggen. Misschien kan je het je inbeelden, of herinneren. Je kijkt uit het raam, probeert je te concentreren op de horizon doorheen de wirwar van eucalyptussen langs de weg, de rilling in je borst. Er lijkt geen einde aan te komen. Wanneer de bus halt houdt voor een toiletpauze, pauzeert ook het misbruik. Je wandelt over de stoffige speelplaats en ziet een van de jongens op de loer liggen. Je houdt je tranen in bedwang en steekt je hand uit, als een soort verzoeningsgebaar? Waarom neem jij als eerste het initiatief? Voor een hele poos kijkt hij verward en overdonderd, onzeker of hij moet lachen of naar je toe moet lopen, terwijl je uitgestoken hand enkel lucht vasthoudt. Wilde je vrede of wilde je alleen maar dat het conflict voorbij was? Ik zei ‘je uitgestoken hand’, maar misschien was jij wel een van de andere kinderen, je oren afgeschermd door muziek. Of was je een leraar, of een buschauffeur. Misschien was jij wel de pestkop. Deze dingen zijn belangrijk: wie heeft wie iets aangedaan, op welke plaats, welke geschiedenis dragen ze met zich mee.
*
Het is niet echt nodig dit te herhalen. We willen allemaal veilig zijn. Vooral nu. 
*
Maar dat zullen we nooit zijn. Dat tijdperk is voorbij. Waar we dachten recht op te hebben, werd zorgvuldig verwijderd als een laagje ijs. Bosbranden, overstromingen en droogte, veroorzaakt door klimaatverandering. Mislukte oogsten. Niet meer van tel zijn. Je bankrekening die plotseling leeg is. Iemand die in de tram op je hoest net die dag dat je je masker vergat. Ik zal je niet vertellen wat er nog kan gebeuren. Jij voelde die schaduwen ook.
*
Soms, terwijl we tastend in het duister naar veiligheid zoe- ken, stuiten we op geweld. We kniezen of zieden. We dringen aan en dreigen, halen uit. We houden een wapen in de lucht. We zeggen die woorden. Er is een fenomeen dat ‘lateraal geweld’ heet. Dat is wanneer iemand een ander lid van zijn eigen gemarginaliseerde gemeenschap kwaad doet, in plaats van zich te richten op wat hem werkelijk onderuit haalt. Noem het ‘in het wilde weg slaan’ in plaats van ‘gericht mikken’. Het gebeurt. Heel vaak. Hoewel ik niet zeker weet of het benoemen helpt, of volstaat. We raken te gemakkelijk geobsedeerd door de hoek van de aanval in plaats van het effect ervan, door hoe het ons in de greep van geweld en verdeeldheid houdt.
*
Elke keer als ik een performance van Back to Back bijwoon, voel ik me geschrobd, alsof er een laagje schijn is weggehaald. Personages zijn wreed tegen elkaar, op sleutelmomenten dan weer teder. Ze spelen onmogelijke en maar al te bekende drama’s die plotseling – duister of licht en luchtig – opbloeien uit de mythes die we voor heilig houden. Ondertussen houdt ‘Death Weather’ ons in de gaten, of kijkt simpelweg naar een scherm. Mijn eigen trauma’s zijn geheeld en ik zie ze in andere wreedheden en misverstanden terugkomen. Hun vertoningen doorbreken de vierde wand. Dan de derde, tweede en eerste. Hier zijn we dan. Telkens als ik aan Multiple Bad Things dacht, had ik het gevoel dat ik dit essay opnieuw moest schrijven. Nee, het gaat niet over werk, het gaat over thuis. Nee, het gaat over identiteit. Nee, over taal. Of over kolonialisme. Misschien over aanranding met geweld, het toppunt van totale kwetsbaarheid. Soms had ik het gevoel dat ik niet over mijn eigen ervaring moest schrijven. Maar het gaat nooit weg. Het kan alleen getransformeerd worden, of anders verteld, deel worden van een refrein.
*
Soms denk ik aan Ann Marie Smith uit Adelaide wiens leven, persoonlijkheid, dromen en plezier veel groter waren dan de reden waarom ze bekend werd. Ze werd maandenlang vastgehouden in een gevlochten rieten stoel en stierf aan een septische shock en meervoudig orgaanfalen. Haar verzorger werd veroordeeld tot zeven jaar voor doodslag. Er zijn meerdere burgerlijke procedures aangespannen tegen Integrity Care SA, die nu niet meer werken onder het NDIS (National Disability Insurance Scheme). Andere keren denk ik aan de gevangenis van Loddon of het politiebureau vlakbij mijn woonst, en de Aboriginals die daar stierven. Clinton Austin, kunstenaar, broeder, een man die op zoek ging naar de verhalen en de trots van zijn cultuur, die te lang moest wachten op zijn voorwaardelijke vrijlating, levenloos teruggevonden in zijn cel. Tanya Day viel in slaap in een trein, werd aangegeven bij de politie en opgesloten op grond van een achterhaalde wet op openbaar dronkenschap. Geen van beiden waren veilig. Niemand werd verantwoordelijk gehouden voor hun dood. Om eerlijk te zijn, denk ik niet vaak aan hen. Waarom niet? Misschien om wat ik niet met hen deel. Ik heb niet elk uur of elke dag persoonlijke zorg nodig. Ik ben ‘onafhankelijk’ (maar wie is dat in feite echt, volledig?). Ik ben niet inheems. De politie kijkt me niet argwanend aan en wantrouwt mij niet. Hun afwezigheid in mijn gedachten is misschien ook het resultaat van onze cultuur en de techbedrijven die hun uiterste best doen om ons bezig te houden met wat er zich binnen onze eigen bubbels afspeelt. De vierde wand, glinsterend en intact.
*
We kunnen niet veilig zijn zonder een dosis overgave. Zoals activist en auteur Son Vivienne schrijft, ‘universele veiligheid is even ambitieus als ongrijpbaar’ (Queering Safe Spaces, ix). Het beloven leidt tot teleurstelling. In plaats daarvan ‘moe- ten we ons bezighouden met de meest dringende behoef- ten, door stabiliteit te bieden die ons kan helpen om samen te zitten en rustig na te denken.’ In dit moment van bloot- stelling moeten we afstand doen van de aanname van zui- verheid, zowel wat betreft onszelf als de anderen. Vervolgens moeten we het gesprek aangaan en luisteren, zonder woorden te gebruiken als schild of als wapen. Toch vraag je je misschien af: met wie ga ik het gesprek aan? En hoe wordt aan onze dringende behoeften voldaan?

• Andy Jackson

Andy Jackson heeft een handicap en is dichter, essayist, docent creatief schrijven en promotor van Writers Victoria. Met zijn laatste dichtbundel, Human Looking, won hij de ALS Gold Medal en de Prime Minister’s Literary Award for Poetry.