Het laatste avondmaal

Deze avond neem jij deel aan de creatie van een tableau, een metaschilderij dat je misschien een ongemakkelijk déjà vu-gevoel bezorgt, een mystiek beeld dat je ongetwijfeld bekend voorkomt. Het is een tafereel van een maaltijd met genodigden aan een lange, uitgestrekte horizontale tafel in een sobere en strakke architecturale ruimte. In het midden zit een majestueuze, plechtige figuur. Zijn schijnbaar melancholische sereniteit wordt tenietgedaan door een pijnlijke verkramping van zijn linkerhand. De discrete intensiteit in dit gebaar lijkt de contrasterende uitdrukkingen en houdingen van de mensen die hem flankeren te orkestreren. De spanning bereikt zijn hoogtepunt op dit dramatische moment van het Laatste Avondmaal, wanneer Christus het nakende verraad van een van de apostelen onthult. Terwijl hij anticipeert op zijn martelaarschap en postume roem, neemt hij het brood en de wijn om de eucharistie te vieren van zodra zijn discipelen op adem zijn gekomen na deze profetische openbaring. Iedere protagonist belichaamt een passie die wordt uitvergroot: verbazing, verwondering, achterdocht, leed en verontwaardiging worden in dit theater vereeuwigd op mensenmaat.

Tussen 1495 en 1498 schilderde Leonardo da Vinci het Laatste Avondmaal op de muur van de eetzaal van het Santa Maria delle Grazie klooster in Milaan. Ondanks de sporen die de geschiedenis naliet en de erbarmelijke staat waarin het schilderij bewaard werd, vormt dit werk de representatie bij uitstek van dit bijbels tafereel, beschouwd als de eerste misviering. Dit beeld, onsterfelijk en alomtegenwoordig, is een blijvend object van devotie en trekt pelgrims over de hele wereld aan die een mok of tote-bag willen kopen als souvenir van de openbaring voor het aanbeden schilderij. De reproducties, die in alle formaten en via tal van kanalen in omloop zijn, bestendigen de gelovigen in hun geloof of versterken de ironie van atheïsten, zowel vroeger als nu. Voor de MEXA-kunstenaars staat de aanblik van dit diner in het geheugen gegrift en voedt deze hun verbeelding. Voor de een roept het een synesthetische herinnering op van toen ze als kind op bezoek was bij haar oma, die een kopie in haar bezit had. Voor de ander was het een stuk uit haar privécollectie bedoeld om te ruilen voor een paar hakken, parfum en haarlak. Toevallig belandde er zelfs een replica op de muur van de kantine van een opvanghuis in São Paulo, Brazilië, waar enkele van de performers hun eerste maaltijden deelden in de begindagen van het collectief. MEXA werd opgericht in 2015 nadat mensen van kleur en/of de LGBTQIA+-gemeenschap slachtoffer werden van agressie.

Sindsdien breidde de groep zich verder uit en realiseert ze performances die balanceren tussen theater, dans, musicals en talkshows. Deze hybride voorstellingen ondermijnen en queeren de Griekse tragedie of de geschiedenis van de westerse kunst via zelfverzonnen heldendichten en kosmogonieën. Door deze toe te eigenen en te demonteren projecteert MEXA een transgressieve scholastiek op de canon die repressieve regimes van normaliteit bestendigt en confronteert ze deze met het geweld in hun eigen persoonlijke levens. Meedogenloze en slinkse humor vormt hierbij haar wapen. In een nieuwe uitvoering waarbij MEXA naar de toekomst kijkt, herbekijkt de groep haar traject en haar nog altijd onzekere toekomst, waarbij ze de mogelijke ondergang van het collectief of van sommige performers voorspelt. Na een bewerking van de Odyssee van Homerus op het Kunstenfestivaldesarts 2023, gebruikt MEXA nu het Laatste Avondmaal als uitgangspunt voor een nieuwe performance: een muzikaal diepgaand theologisch en iconologisch essay aan tafel. De voorstelling creëert de basis voor een goddeloze exegese van het bijbels tafereel en de mysteries van de transsubstantiatie van de alledaagse ervaring, en leidt tot een toekomstbestendige afbeelding. In deze bevrijde speculatie over hun lot als collectief is het de bedoeling om samen de toekomstige mnemonische en visuele aanwezigheid te verbeelden en uit te werken. Welk ritueel zou de continuïteit van de groep kunnen verzekeren of een kans op verlossing kunnen garanderen? Welk beeld, even suggestief als het delen van brood en wijn, of de symboliek van het kruisbeeld als het offer van Christus, zou de identiteit en visie van het collectief voor het nageslacht kunnen vormen?

Jullie, die zijn gekomen om te bidden tot iconen van een zogenaamd onbevlekte onzekerheid: vergis jullie niet. Jullie voyeurisme is de eregast aan de MEXA-tafel. Sta boven je vooroordelen: je verlossing hangt hiervan af. Door verwachtingen en projecties te doorkruisen, is het niet schaarste maar barokke weelde die deze gedanste meditatie over overleven kenmerkt, een viering van veerkracht en overvloed met het oog op een overdadig buffet dat op je wacht. De groep vraagt zich af hoe beweeglijk kunstenaars zijn wanneer ze worden geconfronteerd met een publiek waarvan, althans voor de meerderheid, het referentiekader en het sociologische profiel sterk afwijken van die van henzelf. Door het publiek medeplichtig te maken aan de ambigue en verraderlijke enscenering van hun niet-normatieve en niet-hegemoniale individualiteiten en identiteiten, zorgt het collectief voor een ongemakkelijke confrontatie waar onverwachte zaken, mogelijke aanpassingen en spanningen op de loer liggen. En, net als de etherische figuren in Da Vinci’s schilderij, kan deze voorstelling van de werkelijkheid voor je ogen ineenstorten of verdwijnen, of zelfs afgeblazen worden voordat je de kans had om haar feestelijke extravagantie te ervaren.

Laat de creatie van het tableau bij deze banket-performance een feest voor de zintuigen en de geest zijn, aangezien elke maaltijd aan de MEXA-tafel mogelijk de laatste is. Deel een diner met de Eva’s en Adams van de Apocalyps en wees getuige van een herdenkingsliturgie die hen een plekje in de eeuwigheid garandeert, relikwieën achterlatend van hun gedenkwaardige tirades, uitbundige choreografieën en sappige anekdotes. Ontvang het lichaam en het bloed zodat hun beeld op wonderbaarlijke wijze in jouw hart en geest wordt gegrift. Ben je klaar om deel te nemen aan dit laatste avondmaal, voordat het verworden is tot slechts een vervaagde schets op een muur of een restant van een tekst in een festivalbrochure?

• Olivia Ardui, april 2024

Olivia Ardui zet in haar werk de performativiteit en de raakvlakken tussen beeldende en podiumkunsten centraal. Ze werkte als curator in het Museu de Arte de São Paulo (MASP) en het Instituto Tomie Ohtake in Brazilië en ze is lid van het curatorenteam voor de 12de Biënnale van Cuenca in Ecuador. Momenteel werkt ze met het departement kunstgeschiedenis van de UCLouvain en realiseert ze onafhankelijke tentoonstellingsprojecten.